DW Türkçe’nin de yer aldığı ICIJ araştırması, sertifikalarıyla “yeşil şirket” olarak lanse edilen şirketlerin, perde arkasında ağaç kesmek de dahil olmak üzere çevreye zarar verdiğini ortaya koydu. DW Turkish’in “Deforestation A.Ş. Araştırması” (Deforestation Inc.)”, dünyanın önde gelen çevre denetim kuruluşlarının işleyişine odaklanırken, sistemdeki yanlışlıkları da ortaya çıkardı.
Sürdürülebilir şirket belgesi almak isteyen firmalar, çevre denetim kuruluşlarının “müşterisi” konumundadır. Araştırmaya göre, bu sertifikayı alan şirketler, yeşil şirket olarak lanse edilme ve dünyanın her yerinde satış yapma olanağına sahipken, diğer yandan perde arkasında ağaçların bölünmesi ve ormansızlaşma da dahil olmak üzere önemli çevresel zararlara neden oluyorlar. Kontrol şirketleri ise bu kaybı görmezden gelerek ya da tespit edemediklerini öne sürerek iklim değişikliği ile mücadele amacıyla kurulan sistemin altını oyuyor.
Earth Hill ile yeni bir dünya
Haziran 1992’de Brezilya’nın Rio de Janeiro kentinde düzenlenen ve “Yeryüzü Zirvesi” olarak adlandırılan Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı, dünya çevre hareketi için bir dönüm noktası olarak tarihe geçti. İklim değişikliği ve sürdürülebilirlik kavramlarının ilk kez küresel gündeme taşındığı zirveye 179 ülkeden 117 devlet lideri katıldı.
Ancak ekonomik kalkınmanın doğal yaşamı korurken nasıl gerçekleştirilebileceği konusundaki müzakereler, zengin sanayileşmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler arasındaki çekişmeler nedeniyle sekteye uğramıştır. Gelişmekte olan ülkeler, mali yardım almadıkça ekonomik büyümelerini çevresel kısıtlamalarla sınırlama konusunda isteksizdi. Dünyanın hızla yok olan tropik yağmur ormanlarını korumak için yukarıdan bağlayıcı bir anlaşma da yok.
Kısa bir süre sonra bir grup iş adamı, çevreci ve toplum lideri öne çıkarak “Orman Yönetim Konseyi”ni (FSC) kurdu. Devlet bazlı bir planlama yerine piyasa bazlı bir yaklaşım devreye girdi. Çevre kontrolünün serbest piyasaya teslim edilmesinin yolunu açtı.
FSC’nin ardından PEFC (Orman Sertifikasyon Onay Programı) veya RSPO (Roundtable on Sustainable Palm Oil) gibi yeni sertifika kuruluşları sisteme dahil edildi.
Çevreyi savunmak, yerel toplulukları desteklemek ve sürdürülebilir orman yönetimi uygulamalarını teşvik etmek kuruluş hedefleri arasındadır ve FSC, PEFC ve RSPO, onayladıkları ahşap, kağıt ve palmiye yağı gibi orman eserlerinin katı çevresel, sosyal ve ekonomik standartlar.
Sürdürülebilir sertifikalar, büyük cezalar
Ancak “Deforestation Inc. Araştırması” (Deforestation Inc.) bu tezlerin birçok kez yetersiz kaldığını göstermiştir.
Dokuz aylık soruşturma sırasında, 140 muhabir dünyanın dört bir yanındaki ağaç kesmecilerin ayak izlerini takip etti, paydaşlarla konuştu ve bir düzineden fazla dilde yüzlerce belgeyi inceledi.
Araştırma, Brezilya’da 54 FSC sertifikalı şirketin çevre ihlalleri nedeniyle milyonlarca dolar para cezasına çarptırıldığını ortaya koydu. Bu şirketlerden biri olan Mil Madeiras 1998-2022 ortasında 37 kez ceza alırken, ödediği para cezası yaklaşık 3 milyon doları bulmuştu.
ICIJ ve medya ortakları tarafından konu sorulduğunda, FSC yetkilileri bu soruşturmalardan haberdar olmadıklarını ve bu ihlallerin standartlarının kapsadığı faaliyetlerle ilgili olabileceğini veya olmayabileceğini söylediler.
Nesli tükenmekte olan canlılar
ICIJ ve medya ortaklarından elde edilen bulgular ayrıca dünyanın en büyük tropikal ağaç ihracatçılarından biri olan Endonezya’da son 10 yılda en az 160 şirketin çevre düzenlemelerini ihlal ettiğini ortaya koydu. Bu ihlaller arasında sahte izinler, yasa dışı ağaç kesimi, fillerin ve kritik derecede tehlike altındaki Sumatra Kaplanlarının yaşam alanlarının yok edilmesi yer alıyor. Ancak kontrol firmaları ihlalleri bildirmedi.
Tüketiciler muhtemelen satın aldıkları “sertifikalı kerestenin” yasa dışı bir şekilde hasat edilmiş olabileceğinden veya nesli tükenmekte olan Sumatra kaplanlarının yaşam alanlarının yok edilmiş olabileceğinden habersizdi.
Araştırmaya göre, Finlandiya’daki iki ormancılık şirketinin orman yönetimi uygulamalarını denetleyen denetçiler, raporlarında müşterilerinin biyolojik çeşitlilik açısından zengin korunan alanlarda ağaç kestikleri için cezalandırıldıklarından bahsetmediler.
Kanada’da bir grup tomruk şirketi, yerel bir müfettiş tarafından onaylanan bir “sürdürülebilir orman yönetim planı” kullanarak yerel ormanlık alanlardaki ağaçları kesti ve bir mahkeme kararına göre, topluluğun topraklarını ve yaşam tarzlarını büyük ölçüde değiştirdi.
Sürdürülebilir orman yönetimi sertifikaları, bu şirketlerin Avrupa’ya ve diğer pazarlara ihracat lisansları almasını sağladı.
Yaptırımları görmezden gelen yeşil şirketler
Bulgular ayrıca ABD, İtalya, Türkiye ve Yeni Zelanda’dan yat güvertesi inşaatçılarının ve kereste tüccarlarının Myanmar’dan tik ağacı ithal ettiğini ve ABD ve AB yaptırımlarına meydan okuyarak pazarlama ekipmanlarında yeşil etiketler kullandığını gösterdi.
Bu ticaret, 2021’de demokratik olarak seçilmiş bir hükümeti deviren ve soykırım yapmakla suçlanan bir askeri rejimi finanse ediyor.
Sertifikasyon süreci nasıl işliyor?
Şirketlerin FSC veya diğer sertifikalara sahip olmaları için yasal bir zorunluluk bulunmamakla birlikte, bunu yapmak büyük şirketler için neredeyse bir standart haline geldi. Birçok şirket yatırımcılara, hissedarlara ve müşterilere markalarının “çevresel, sosyal ve yönetişim” (ESG) ilkelerine bağlı olduğunu göstermeye çalışıyor.
Son yıllarda hızla büyüyen ESG yatırım fonlarının 2025 yılında 53 trilyon dolara ulaşması bekleniyor. Bu değerli pazardan pay almak isteyen şirketler, şubeye olan bağlılıklarını aldıkları sürdürülebilirlik sertifikaları ile gösteriyor.
Orman işleri şirketleri, faaliyetlerinin FSC standartlarını karşıladığını doğrulamak için yerel denetçilere ödeme yapar. Denetçiler ayrıca FSC’ye, faaliyetlerinin karmaşıklığına ve denetlenmesi gereken arazinin boyutuna göre değişen yıllık bir yönetim ücreti öderler.
Neden eleştirilir?
Greenpeace International da dahil olmak üzere, kuruluşunda FSC’nin bir modülü bulunan birçok sivil toplum kuruluşu Konsey’den ayrıldı.
Son 20 yılda, dünya çapında bir düzineden fazla bu tür belgelendirme kuruluşu ve her biri kendi sürdürülebilirlik kriterleri ve etiketi olan birçok bağlı kuruluş programı kurulmuştur. Bununla birlikte, FSC ve PEFC etkili olmaya devam etmektedir. İki kuruluş, web sitelerindeki bilgilere göre, Hindistan’ın büyüklüğünden çok daha fazla olan 474 milyon hektardan fazla ormanı “sürdürülebilir” olarak onayladıklarını söylüyor.
ICIJ’e konuşan uzmanlar, “yeşil” sertifika için ödeme yapmaya istekli markaların sayısı arttıkça, denetim kuruluşlarının standartlarını gevşettiğini ve denetim süreçlerinin etkinliğinin giderek azaldığını söylüyor.
Sürdürülebilir orman sertifikasyonunun ilk savunucularından olan ve FSC’nin kurulmasına katkı sağlayan Simon Counsell, ICIJ’e yaptığı değerlendirmede sistem içerisinde yapısal çıkar çatışmaları olduğunu söyledi. Counsell, ağaç kesen şirketlerin denetçilere doğrudan ödeme yaptığını, FSC tarafından herhangi bir denetim söz konusu olmadığını ve nasıl bir denetçinin müşteriyi yıllarca denetleyebileceği gibi, yıllar içinde bazı özel bağlantıların kurulduğunu ve sertifikaların verildiğini açıklıyor. müşterileri fiilen denetlemeden ihraç edilebilir.
ICIJ ve medya ortaklarından gelen sorulara yanıt olarak yaptığı yazılı açıklamada FSC, sistemdeki üçüncü taraf denetçiler ile Konsey’in sahadaki bağlı ofisleri arasında çıkar çatışması vakaları olduğunu kabul etti.
10 milyar dolarlık pazar
ABD merkezli bir pazar araştırma ve danışmanlık şirketi olan Allied Market Research tarafından Ekim 2021’de yayınlanan “Yeşil Teknoloji ve Sürdürülebilirlik Pazarı: Küresel Fırsat Analizi ve Endüstri Tahmini, 2021-2030” raporuna göre, küresel yeşil teknoloji ve sürdürülebilirlik pazarı 2020 yılında 10,32 milyar dolara ulaştı. Pazarın 2021’den 2030’a kadar yıllık yüzde 21,9 büyüme oranıyla 2030’da 74,64 milyar dolara ulaşması bekleniyor.
Ormancılık A.Ş. araştırması, özel denetim şirketleri aracılığıyla yürütülen sistemin, son 30 yılda çevreyi korumak, yerel toplulukları desteklemek ve sürdürülebilir orman yönetimini sağlamak şöyle dursun, bu alanlardaki olumsuzluklara katkıda bulunduğunu göstermektedir. Bilim adamları, ormansızlaşmanın dünyadaki sera gazı emisyonlarının yüzde 10’undan fazlasından sorumlu olduğunu iddia ediyor.
Avrupa Kurulu ise yeşil aklama uygulamalarını önleyecek mevzuat çıkarmaya hazırlanıyor. Hazırlanmakta olan sızdırılmış bir mevzuat taslağı, desteklenmeyen çevresel iddialarda bulunan ve argümanların doğruluğunu doğrulamak için “bağımsız denetçilere” güvenen şirketler için cezalar önermektedir. “Etkili, orantılı ve caydırıcı” cezalar öngören teklifin ilk resmi taslağının bu ay yayınlanması bekleniyor.
Katkıda bulunanlar: Scilia Alecci, Agustin Armendariz, Jelena Cosic, Emilia Diaz-Struck, Miguel Fiandor, Karrie Kehoe, Brenda Medina, Delphine Reuter, Margot Williams (ICIJ), Anne-Laure Barral (Radio France), Allan de Abreu (Piauí), Attila Biro (Bağlam), Petra Blum (WDR), Krisna Pradipta (Tempo), Stefan Melichar (Profil), Francisca Skoknic (LaBot), Kirsi Skön (YLE), Lina Verschwele (Der Spiegel).
